Kocioł z Gundestrup to starożytne bogato zdobione naczynie ze srebra, które znaleziono na torfowisku w Danii. Powstało w okresie lateńskim w II lub I w. p.n.e. i jest uznawane za największy i najcenniejszy przykład rzemiosła złotniczego epoki żelaza w Europie. Naczynie jest tak niezwykłe ze względu na ikonografię kotła. Badacze spierają się na temat jego pochodzenia. Jedni twierdzą, że jest celtyckie, a drudzy, że trackie.
Kocioł odkryto 28 maja 1891 roku w torfowisku Raevemos, w pobliżu duńskiej miejscowości Gundestrup w Jutlandii. Został on najprawdopodobniej złożony w sposób rytualny w suchszej części torfowiska, być może jako ofiara. Podczas wykopalisk udało się także odsłonić ufortyfikowaną osadę z I wieku p.n.e. Kocioł nie był kompletny, został znalezionych w częściach. Składał się z zestawu 13 srebrnych elementów: jeden okrągły, pięć długich prostokątnych i siedem krótszych również prostokątnych. Ósmego elementu nie udało się odnaleźć.
W 1892 roku duński archeolog Sophus Müller przeprowadził rekonstrukcję kotła, układając elementy w znany dzisiaj kształt, z pięcioma krótszymi wewnątrz, siedmioma długimi na zewnątrz i okrągłym jako podstawą. Obecnie znajduje się w duńskim Muzeum Narodowym (Nationalmuseet) w Kopenhadze. W innych muzeach znajdują się repliki kotła m.in. w British Museum.
Przyjmuje się, że kocioł powstał w okresie lateńskim i jest datowany na lata pomiędzy 150 r. p.n.e a 1 r. p.n.e. Większości został wykonany ze srebra, częściowo pozłacany Ma 42 cm wysokości i 69 cm średnicy. Waży ok. 9 kg. Dekoracje na ściankach kotła przedstawiają celtyckie bóstwa i rytuały. Z tego właśnie powodu i w związku z rozmiarami, sądzi się, że kocioł mógł być używany w celach ofiarnych przez druidów.
Podstawa kotła
Okrągła podstawa zdominowana jest przez postać byka, na którego grzbiecie widnieje postać człowieka w skoku, dzierżącego włócznię i atakującego nią byka. Przedstawione są również dwa psy – jednego nad głową byka, a drugiego pod jego racicami. Każdy z siedmiu zewnętrznych elementów przedstawia popiersie, najprawdopodobniej bóstwa.
Elementy kotła
Poszczególne elementy kotła zostały szczegółowo opisane na elementy zewnętrzne małymi literami a, b, c, d, e, f, g, a elementy wewnętrzne większymi A, B, C, D, E. Na elementach a, b, c i d przedstawione są postacie męskie, na pozostałych trzech – kobiece.
Elementy zewnętrzne
Na elemencie a widoczna jest postać brodatego mężczyzny, który trzyma każdą ręką za ramię mniejszą postać mężczyzny. Obie postacie mężczyzn sięgają w górę w kierunku małego dzika. Pod stopami mężczyzn (na ramionach boga) po lewej stronie znajduje się pies, a po prawej – skrzydlaty koń.
Bóstwo na elemencie b dzierży w każdej dłoni konia morskiego lub smoka. Postać ta utożsamiana jest z iryjskim bogiem morza Manannanem.
Bóstwo z elementu c wznosi w górę puste pięści. Na jego prawym ramieniu znajduje się mężczyzna w pozycji „boksera”, a na lewym ramieniu – skacząca postać, a pod nią mniejszy jeździec.
Element d przedstawia brodatego boga trzymającego w każdej ręce za tylne nogi jelenia.
Po obu stronach bogini z elementu e znajdują się dwa mniejsze męskie popiersia.
Na elemencie f: bogini trzyma w wyciągniętej w górę prawej ręce ptaka. Jej lewa ręka, uniesiona poziomo, podtrzymuje postacie mężczyzny i psa leżącego na grzbiecie. Po obu stronach jej głowy widnieją dwa ptaki drapieżne. Włosy bogini zaplata w warkocz mała postać kobieca po prawej stronie.
Bogini na elemencie g ma skrzyżowane ramiona. Nad jej prawym barkiem widnieje scena z mężczyzną walczącym z lwem. Na jej lewym ramieniu znajduje się skacząca postać podobna do przedstawionej na elemencie c.
Elementy wewnętrzne
Element A: Rogaty bóg
W części centralnej elementu A ukazana jest siedząca postać mężczyzny z rogami, zwykle utożsamiana z bogiem Cernunnosem. W prawej ręce postać trzyma torques, a w lewej – głowę rogatego węża. Na lewo odeń widnieje jeleń z porożem podobnym do rogów bóstwa. Scenę tę otaczają inne zwierzęta: pies (lub wilk), zwierzę z rodziny kotów, rogate zwierzęta oraz postać ludzka jadąca na rybie lub delfinie. Scenę tę przyrównuje się często do podobnych związanych z Pashupati, „panem zwierząt”, z kultury rejonu doliny Indusu.
Element B: Bogini z kołami
Na elemencie B widnieje popiersie bogini, po jej obu stronach znajdują się koła o sześciu szprychach i mityczne zwierzęta: dwa stworzenia podobne do słoni i dwa gryfy. Pod jej postacią znajduje się duży pies.
Element C: Złamane koło
Na elemencie C widnieje popiersie brodatego boga trzymającego złamane koło. Mniejsza skacząca postać w hełmie z rogami również trzyma brzeg koła. Pod skaczącą sylwetką znajduje się rogaty wąż. Całą grupę otaczają słonie i gryfy podobne do przedstawionych na elemencie B. Brodaty bóg utożsamiany jest zwykle z iryjskim Dagdą. Szprychy koła są ułożone asymetrycznie, ale sądząc z dolnej części, oryginalnie mogło ich być w tym kole dwanaście, co zgadzałoby się również ze znaleziskiem pochówku z rydwanem we wschodnim Yorkshire
Element D: Ofiara z byków
Element D przedstawia scenę zabijania byków. Trzy byki obrócone w prawo stoją w rzędzie, na każdego zamierza się mieczem mężczyzna. Pod racicami każdego byka widnieje pies biegnący w prawo, a nad grzbietem każdego z byków znajduje się kot, również biegnący w prawo.
Element E: Inicjacja wojowników
Element E najprawdopodobniej przedstawia scenę rytualnej inicjacji. W dolnej części widać rząd wojowników dzierżących włócznie i tarcze, towarzyszą im postacie grające na instrumentach zwanych carnyx (rodzaj trąby wojennej), wszyscy maszerują w lewo. Po lewej stronie, duża postać zanurza inną postać mężczyzny w kotle. W górnej części widnieją wojownicy odjeżdżający konno od kotła, być może już po ceremonii inicjacji. Co ciekawe, w mitach celtyckich z późniejszego okresu pojawia się motyw ożywiania, w którym zmarli wojownicy zanurzani są w kotłach.
Kocioł celtycki czy tracki?
O ile wiek kotła Gundestrup jest uzgodniony, to jego pochodzenie jest sprawą dyskusyjną. Wokół kotła powstały dwie głownie teorie, gdzie mógł powstać. Według pierwszej teorii ornamentyka taka jak: torques, rogate bóstwo, carnyx wskazuje na pochodzenie celtyckie z północnej Galii. Z kolei druga teoria bardziej prawdopodobna głosi, że kocioł wykonany został przez trackich rzemieślników, prawdopodobnie na zamówienie celtyckich Skordysków (Scordisci) lub Galatów mieszkających nad Bosforem. Puchar później wpadł w ręce germańskiego plemienia Cymbrów wywodzących się z krainy Himmerland na północy Półwyspu Jutlandzkiego, którzy najechali dorzecze Dunaju w 120 p.n.e. roku. Obecnie kocioł z Gundestrup stanowi największy znany przykład europejskiego rzemiosła złotniczego epoki żelaza.
Autor: Jacek Czubacki
Literatura:
Fleming Kaul (ed), Thracian Tales on the Gundestrup Cauldron, Najade Press, 1991
John Koch ed., „Gundestrup cauldron” in Celtic Culture: A Historical Encyclopedia, ABC-CLIO, 2006
Źródła: National Museum of Denmark, The University of North Carolina
historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com 