Simon Marius – zapomniany odkrywca czy plagiator?

Powszechnie się przyjęło, że cztery  największe księżyce Jowisza odkrył włoski astronom Galileusz. Równocześnie to odkrycie przypisał sobie także niemiecki astronom Simon Marius. Twierdził, że to on odkrył księżyce Jowisza, kilka dni przed Galileuszem. Opublikował to w swojej księdze „Mundus Iovialis” dopiero cztery lata później po Galileuszu, co skłoniło tego ostatniego, aby oskarżyć go o plagiat. Jaka jest prawda? Czy Simon Marius czy był rzeczywiście zapomnianym odkrywcą czy plagiatorem?

Simon Marius (właś  Mayr/Mayer) urodził się 10/20 stycznia 1573 w Gunzenhausen w Bawarii. Jego ojciec Reinhard Marius był burmistrzem  Gunzenhausen, a matką Elżbieta. Od 1586 r. do 1601 r., studiował z przerwami w uniwersytecie luterański w Heilsbronn. W tym czasie zainteresował się astronomią, a pierwsze obserwacje astronomiczne i meteorologiczne rozpoczął w 1594 r., a w 1599 roku opublikował zbiór tabel astronomicznych. Decydujące znaczenie dla jego edukacji było podobno fakt, że przez przypadek, margrabia Jerzy Fryderyk usłyszała jak śpiewał. To spodobało się margrabiemu i zaproponował mu zapisanie się na studia na luterańskim uniwersytecie w Heilsbronn, który kończył 1601 roku, stając się jego najbardziej znany absolwentem. Chciał studiować takżę Królewcu, ale nie udało mu się to zrealizować.

Udało mi odwiedzić w 1601 roku w czeskiej Pradze duńskiego astronoma Tycho Brahe, u którego uczył się technik obserwacji na przyrządach. Następnie studiował medycynę na uniwersytecie Padwie, aż do 1605 roku, gdzie prawdopodobnie spotkał Galileusza. Po powrocie z Włoch w 1606 roku  pracował jako matematyk w Ansbach. W tym samym roku ożenił się z Felicją Lauer, córkę swego wydawcy, drukarza z Norymbergi Hansa Lauera. Mieli pięcioro synów i pięć córek.

Rysunek przedstawijący Simona Mariusa (1573-1624). Pochodzi z jego ksiegi „Mundus Iovialis”, 1614, źródło: wikimedia commons

Był wszechstronnym obserwatorem, nawet w czasie przed wynalezieniem teleskopu. Opublikował swoje obserwacje komety z 1596 roku i precyzyjnie ustalił w 1604 r. supernową w gwiazdozbiorze Wężownika. W latach 1601 do aż do 1629 (pięć lat po jego śmierci) roku były publikowane jego roczne kalendarze Prognosticon astrologicum [1] .  W 1609 roku miał do dyspozycji wykonany w Belgii teleskop. Za pomocą niego miał już zaobserwować cztery największe księżyce Jowisza, już pod koniec listopada (wedle gregoriańskiego w grudzień) 1609. Choć rozpoczął on prowadzenie swoich notatek w styczniu, kilka dni przed odkryciem przez Gallieusza (odkrył księżyce Jowisza 7 stycznia 1610 r.). Jego zapiski, były wedle kalendarza juliańskiego [2]. Pochodziły z 29 grudnia 1609 roku, czyli wedle gregoriańskiego z 8 stycznia 1610, czyli dzień po odkryciu Galileusza.

Księga  „Mundus Iovialis opublikowana przez Simona Mariusa, źródło: wikimedia commons

Marius opublikował owoce swojej pracy naukowej w księdze  „Mundus Iovialis” dopiero w 1614 roku, czyli 4 lata po publikacji Galileusza w księdze „Sidereus Nuncius„.  Spowodowało to, że astronom z Toskanii, oskarżył konkurenta o plagiat. W księdze Galileusza „Il Saggiatore” oprócz o metodach badań naukowych, napisał też on swoim konkurencie jako plagiatorze.  Jednak Marius zaobserwował wiele szczegółów, które Włoch nie zauważył. Marius zaobserwował, że płaszczyzna orbity księżyców Jowisza jest lekko nachylona względem zarówno płaszczyzny równika Jowisza jak i ekliptyki, która wyjaśnia rozbieżności w szerokości geograficznej. Marius zauważył także, kiedy zmienia się jasność księżyców. Obliczył to w swoich tablicach astronomicznych. Jego twierdzenia wówczas nie zostały zweryfikowane. Wkrótce Marius oczerniony w niesławie popadł w zapomnienie. Zmarł 5 stycznia 1624 r. w Ansbach.

Pięć księżyców Jowisza, w tym 4 największe, źródło: kosmos01.w.interiowo.pl

Jednak najnowsze badania historyczne w 2003 roku wskazują, że Marius pracował niezależnie od Galileusza i odkrył je dzień po nim. A jego najwcześniejsze zapiski są bliżej nowoczesnego przedstawienia księżyców niż te dokonane przez toskańczyka. Mógł być prawdopodobnie jedynym człowiekiem, który widział księżyce Jowisza przed opublikowaniem oficjalnej informacji o nich przez Galileusza. Jest pomysłodawcą powszechnie przyjętych i obecnie używanych nazw tych satelitów – Ganimedes, Io, Kallisto, Europa. Uważał się za odkrywcę Galaktyki Andromedy, jednak ta była już wcześniej znana średniowiecznym arabskim astronomom. W 2014 roku został zrehabilitowany Międzynarodowa Unia Astronomiczna (IAU) uhonorowała Mariusa nazywając jego imieniem krater na Księżycu, a także pobliskie dwa: „Marius Hills” i „Rima Marius”. Miasto Gunzenhausen nazwało lokalne liceum imieniem Simona Mariusa oraz w centrum miasta znajduje się poświęcona mu tablica pamiątkowa.

Autor: Jacek Czubacki

---

Literatura

Menso Folkerts: Marius, Simon. In: Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 16, Duncker & Humblot, Berlin 1990

Gudrun Wolfschmidt (Hrsg.): Simon Marius, der fränkische Galilei, und die Entwicklung des astronomischen Weltbildes (= Nuncius Hamburgensis, Beiträge zur Geschichte der Naturwissenschaften. Band 16). Tredition, Hamburg 2012

Edward Rosen, „Mayr (Marius), Simon,” Dictionary of Scientific Biography, IX:247-248. For a partial translation of Mundus Iovialis, see A. O. Prickard, „The `Mundus Jovialis’ of Simon Marius,” The Observatory, 39 (1916): s. 367-381, 403-412, 443-452, 498-504.

Źródła:

The Galileo Project – Simon Marius

simon-marius.net – strona poświęcona Simonowi Mariusowi

Rehabilitating Simon Marius

Przypisy:

[1]  E. Zinner: Zur Ehrenrettung des Simon Marius. In: Vierteljahresschrift der Astronomischen Gesellschaft. 77. Jahrgang, 1. Heft, Leipzig 1942, S. 4

[2] Pasachoff, Jay M. (May 2015). „Simon Marius’s Mundus Iovialis: 400th Anniversary in Galileo’s Shadow”. Journal for the History of Astronomy. 46 (2): 218–234.