Południca – letni demon

Południca ,autorka: MartaEmilia.deviantart.com

Południca czasem nazywana przypołudnicą, była według wierzeń słowiańskich złośliwym i morderczym demonem polujący latem na tych, którzy niebacznie w samo południe przebywali w polu. Skąd się wzięła? Jak wyglądała? Jak polowała na swoje ofiary? Zapraszam do lektury! 

Przedstawiano ją pod postacią odzianej na biało młodej dziewczyny lub starej kobiety o surowej bladej twarzy z rozpuszczonymi w nieładzie włosami. Południce bywały duszami zmarłych kobiety tuż przed lub w trakcie ślubu, bądź wkrótce po weselu. W rękach trzymały zazwyczaj drąg, ożóg lub sierp, którymi potem dręczyły swoje ofiary. Zazwyczaj towarzyszyła jej sfora siedmiu czarnych psów.

Jeśli w bezwietrzny dzień łany zbożna nagle zaczynały falować to było jasne, że południca jest tuż tuż. Szczególnie lubiła przebywać wśród łanów łubinu. Zabijała ona w pełnym słońcu, przeważnie dorosłych kosiarzy oraz pracujących oraczy. Nie było przeciw niej obrony – należało po prostu w okolicy południa unikać przebywania na polu a już szczególnie drzemki na polu. Śpiący był bowiem szczególnie pożądaną ofiarą. Południca nie lubiła cienia, więc dobrze było przesiedzieć południe w cieniu drzew – tam demon nie miał dostępu.

Południce słynęły ze swojej niechęci do dzieci, które porywały z pola , szczując swoimi psami albo łapiąc i zakopując żywcem w ziemi. Nosiły porwane dzieci w workach. Niekiedy zadowalała, gdy ofiary doznały omdlenia, bólu głowy i mięśni. Śpiących potrafiły tak obić we śnie, że gdy się obudzili nie byli w stanie samemu podnieść się z ziemi. Niektóre południce lubowały się w zadawaniu cudacznych zagadek od których uzależniały życie swoich ofiar. Często zabijała lub okaleczała swoje ofiary, a śpiących dusiła. Niekiedy napadem południcy tłumaczono udar słoneczny. Młodych żniwiarzy kusiły zaś obietnicami zabawy i rozkoszy, a następnie zmuszały do iskania się z wszy i zjadania robactwa.

Południca jako postać starej kobiety z bladą białą, trupią twarzą, źródło: makota.art.pl

Wierzono, że Południce zbierały się w grupach żeby tańczyć swój demoniczny taniec. Osoba, która zbyt bardzo się zapatrzyła na falujące w pełnym słońcu „panny” zostawała porwana do wspólnego tańca po czym umierała najczęściej z wycieńczenia nie mogąc im dotrzymać kroku. O południcach mówiono wiele i różnie, wszystko natomiast zależało od regionu i tego czym zajmowali się ludzie. Spotykano je najczęściej w okolicach pól uprawnych gdyż motyw kłosów i ziaren zbóż, nie wiedzieć czemu, jest im nieodzowny. Latem snuły się one po polach lub przesiadywały na miedzach, które były ich ulubionym miejscem.

Po żniwach można je spotkać w snopkach zżętego zboża ale wraz z pierwszymi chłodami rozwiewały się na wietrze aby powrócić dopiero następnego lata. Demony polne przybierające postać biało ubranej, starej i brzydkiej kobiety z głową i twarzą skrytą w chustach lub obwiązaną płóciennymi pasami. Lokalna fantazja dodawała jeszcze pewne specyficzne szczegóły.

W Sieradzkiem – cienkie nogi porośnięte sierścią lub piórami, w Rawsku – długie, zwiędłe piersi wyłożone na wierzch rozchełstanej koszuli, w Łęczyckiem – czerwone oczy, olbrzymie krwistoczerwone usta i długi język. Natomiast na terenach Podlasia, Rzeszowszczyzny i w Lubelskiem południce przedstawiano jako młode i ładne dziewczęta, o rozpuszczonych włosach, ubrane w białą koszulę lub nawet chodzące całkiem nago, które pokazywały się młodym parobkom w upalne południe i namawiały ich do grzechu, co powodowało przerwanie pracy na polu. A ponieważ południce zabierały chłopcom wszystkie siły, potem nie byli w stanie dobrze i wydajnie pracować. W skrajnym przypadku potrafiły one załechtać na śmierć złapanego w południe młodzieńca.

Południca atakuja żniwiarza, autor: PaolaTuzon.deviantart.com

Diabeł południowy – tak bowiem określano południce w niektórych regionach – napadał też na samotnych żniwiarzy, pasterzy i przechodzących miedzą, łamał im ręce i nogi, wpędzał w obłęd, powodował inne ciężkie choroby. Dlatego w lecie omijano drogi polne, uznawane za „ścieżki południc”, unikano samotnego przebywania w polu w południe, a przede wszystkim wystrzegano się długiego odpoczynku lub zaśnięcia w pobliżu łanu pszenicy lub żyta.

Demon ten, jeśli udało mu się podejść do śpiącego w polu człowieka, dotknąć go lub pocałować, mógł ukraść, wypić lub spalić mu serce, co oczywiście prowadziło do niechybnej śmierci. Południce lęgły się z dusz kobiet, które zmarły już po swoich zaręczynach ale przed ślubem lub krótko po nim. Podania słowiańskie głoszą też, że pojawia się ona (wyobrażana jako kobieta, duch kobiety) w okolicach południa a rodzi się z ludzkich łez i potu oracza.

Wiara w południce obecna była w północnej części Słowiańszczyzny (Łużyce, Czechy, Słowacja, Polska, Ruś). Prawdopodobnie południca wywodzi się od antropomorficznego wiru powietrznego. Wiry te szczególnie często tworzą się latem w godzinach ,,przypołudniowych” i mogło to po części spowodować charakterystyczne wierzenia w demony, pojawiające się o tej porze, co zwiastowało nadchodząca burze. Południe jest w wierzeniach wielu ludów odpowiednikiem dla demonicznej godziny północnej, jako pory największego natężenia złowrogiej mocy. Podobnie godziny ,,okołopołudniowe”, zwłaszcza letnie, uważa się za czas demonów, duchów i bóstw. Południce po żniwach chowają się pod ziemię i tam zapadają w sen zimowy, który trwa aż do czerwca – wtedy budzą się, by móc znów dokuczać żniwiarzom..

---

Literatura

Andrzej Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa: Iskry, 2001

Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Rebis, 2007

Barbara i Adam Podgórscy: Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005