BABA JAGA – Historia prawdziwa

Baba Jaga znana jest z bajek, baśni i mitologii słowiańskiej. Często przedstawia się ją jako złą postać. Czy była jednak taka straszna jak ją malują? Kim naprawdę była Baba Jaga? Zapraszam do lektury! 🙂

Baba Jaga jak okazuje się zajmowała ona znaczące miejsce w słowiańskich wierzeniach. Dopiero z czasem zdegradowano ją do roli, jaka ukazana jest w bajce – starej wiedzmy mieszkającej w chatce na kurzej stopce w głębi lasu.

Etymologię słowa jaga wywodzi się od prasłowiańskiego *(j)ęga (por. pol. jędza), oznaczającego „męka”, „męczarnia”, „groza”, „niebezpieczny”. W różnych opowieściach pojawia się jako postać, która porywała błąkających się po lesie ludzi, zwłaszcza dzieci, a następnie ich mordowała i zjadała. Zdecydowanie jednak gustowała w dzieciach.

Baba Jaga wraz z moździerzem przed Chatką na kurzych stopkach, źródło: evelineaerato.deviantart.com

Przypisywano jej też zsyłanie chorób i innych dolegliwości. Jej symbole to: kocioł, miotła lub moździerz, ogień, sowa, odosobnienie, dziki, las, kruk, wąż, tajemnicza chata zwieszona między niebem a ziemią. Wszystkie te symbole wskazują na jej transformacyjny charakter.

Baba Jaga zatem to strażniczka życia śmierci, opiekunka przemiany. Dzikie, odludne pustkowie głęboki las sprzyjały wprowadzeniu do świata natury dzikich instynktów, pradawnych mądrości i wreszcie idealnie nadawały się do przemiany.

Baba Jaga pochylona nad magicznym kotłem otoczona ziołami i magicznymi przedmiotami przy ogniu jest niczym pradawna Bogini. Bogini przeprowadzająca młodzież przez inicjację. Przypisywana jest jej mocy rozmawiania z dzikimi zwierzętami. Porusza się zatem w dwóch światach ludzkim i zwierzęcym a może odkrywa nas te instynkty.

Mieszając w kotle zmieniała jedne formy w inne, łączy zioła przygotowuje mikstury, leczy i wprowadza w trans. Wraz z nią coś umierało a rodziło się nowe. Baba Jaga to Bogini żyjąca na odludziu z dala od kultury – gdyż jej rolą było uwalnianie w nas tego co dzikie, co nie nazwane.

Chatka Baby Jagi na kurzych stopkach

Budziła dzikie instynkty, otwierała młodych ludzi na podszepty ciała. Wraz z wizytą u Baby Jagi przestajemy być dziećmi stajemy się dorośli. Zwana jest również pod nazwą: Babą Drasznicą, wówczas występuje ze smokiem. Bywa łączona z Ażi z mitologii irańskiej.

Postać Baby Jagi ma liczne odpowiedniki w wierzeniach ludów europejskich i ich bliskich sąsiadów. Jest np. niemiecka Frau Holle, rumuńska Vîjbaba, węgierska wiedźma Bogorkań, włoska Befana lub Betunia, u Adygów Naszguszidza czy Naguczica (Нашгушидза, Нагучица), u Ketów Chosedem (Хосэдэм), kirgisko-kazachska Żałmauyz Kempir (Жалмауыз Кемпир).

W wierzeniach Kirgizów jej odmianą jest demon – mit o wyglądzie staruchy ubranej w łachmany, żyjącej w górach, w lesie, z dala od ludzkich siedzib, który porywa dziewczynki do swego szałasu, wysysa z nich krew, a na końcu zjada. Bliski tej postaci będzie demon żałmauyz u Tatarów kazańskich, podobne istoty odnajdziemy też u Ujgurów, Baszkirów, Uzbeków i Nogajców czy albańska Syqenëza. Wskazuje się także na podobieństwo do greckiej Kirke

Kim zatem jest postać Baby Jagi? Czy była złą wiedźmą czy też Boginią ?

Według profesora Zygmunta Krzaka z Instytutu Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk Baba Jaga jaką znamy to produkt działania przeciwko starym wierzeniom:

„chodzi tu o zohydzoną postać dawnej bogini, charakterystykę stworzoną przez męskie elity religijne i świeckie, zwalczające religię matriarchalną.”

Zatem nie taki Diabeł straszny jak go malują 🙂

---

Bibliografia:

Jerzy Strzelczyk: Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań, wydawnictwo Rebis, 2007, s. 47.

Andrzej Kempiński: Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich. Warszawa, wydawnictwo Iskry, s. 63.

Andrzej Szyjewski: Religia Słowian. Kraków, wydawnictwo WAM, 2004, s. 181.

Zygmunt Krzak, Baba Jaga [w:] Od matriarchatu do patriarchatu, Warszawa 2007, s. 371-373.

Barbara i Adam Podgórscy: Wielka Księga Demonów Polskich – leksykon i antologia demonologii ludowej. Katowice, wydawnictwo KOS, 2005, s. 34.